Memur Disiplin Cezaları; Görevi ihlal sonucunda memurlara uygulanan disiplin cezaları, kamu hizmetinin sürekli ve verimli bir şekilde yürütülmesini sağlamak amacıyla çeşitlendirilmiştir. Uyarma ve kınama cezaları, daha hafif nitelikteki disiplin cezalarını oluşturmaktadır. Bir örnekle açıklayacak olursak; görevde yapılan aksaklık sonucunda uyarma, bu aksaklıktan memurun kıusurlu olması sonucunda kınama cezası verilir. Daha ciddi nitelikteki görev ihlalleri için aylıktan kesme, kademe ilerlemesinin durdurulması, memurluktan çıkarma cezaları memur disiplin cezaları arasında yer alır. Tüm bu yaptırımlar, düzeni sağlama noktasında araç olarak kullanılır.
Bu yazımızda, memurlara uygulanan çeşitli disiplin cezalarının kapsamı, amaçları, disiplin soruşturması süreci ve önemi ele alınmıştır. Memur disiplin hukuku, memur disiplin cezaları 2024, memur disiplin soruşturması aşamaları yazımızda yer almaktadır.
MEMUR DİSİPLİN HUKUKU
Memur disiplin hukuku, görevlerini yerine getirmeyen ve kurum düzenini bozan memurların yaptırımlarıyla ilgilenir. Buradan hareketle 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu memur disiplin hukukunun ana kaynağıdır. Bu kanunda yaptırımların nitelikleri ve işleyişleri belirlenmiştir.
Memur disiplin cezalarının uygulanması ve işleyişi için kurumlar disiplin kurulları oluşturur. Bu disiplin kurulları kanun ve yönetmeliklerden yararlanarak hareket ederler. Bu mevzuatlarla birlikte memur disiplin hukukunda bazı ilkeler oluşmuştur. Bu ilkeler kısaca şunlardır:
a-) Kanunsuz disiplin cezası olmaz ilkesi: Memur disiplin hukukunda disiplin suçları konusunda olmasa da disiplin cezaları konusunda kanunilik ilkesi geçerlidir.
b-) Non Bis In Idem ilkesi: Bu ilke bir disiplin suçundan yalnız bir ceza verilmesini düzenler.
c-) Geçmişe etki yasağı: Geçmişe etkili verilen disiplin cezaları hukuka aykırıdır.
d-) Ölçülülük ilkesi: İşlenen disiplin suçu ile verilen cezanın orantılı olmasını esas alır.
e-) Daha hafif cezaya karar verme yetkisi: Şayet memur hizmetlerinden dolayı ödül veya başarı belgesi almış ise idare böyle bir durumda bir alt derece cezayı verir.
f-) Gerekçe ilkesi: Bu cezanın verilme nedeninin açıklanmasıdır.
g-) Hürriyeti bağlayıcı disiplin cezası olmaz: Uygulanan yaptırım kişiyi hürriyetinden yoksun bırakamaz.
h-) Kılık değiştirmiş disiplin cezası verme yasağı: İdarenin gerçek niyetini belli etmeden kadro değiştirme veya görev değiştirme nedenleriyle memura disiplin cezası vermesi yasağıdır.
Yukarıda sayılan memur disiplin hukuku ilkelerine uyulmadan memura disiplin cezası verilirse söz konusu ceza hukuka aykırılık teşkil eder. Buna dayanarak disiplin cezasının iptali sağlanabilir.
İdari yargıda davalar başlıklı yazımızı okuyabilirsiniz.
MEMUR DİSİPLİN SORUŞTURMASI
Memurun yaptığı kural ihlali kanaati oluştuktan sonra disiplin soruşturması süreci başlayacaktır. Soruşturma belirli aşamalardan oluşur. Bu aşamalar: yapılan ihlalin gerekli merciiler tarafından öğrenilmesi, soruşturmacı tayini, memurunun savunmasının alınması, soruşturma işlemlerinin yürütülmesi ve ceza tayini için karar verilmesidir.
1-) Yapılan ihlalin gerekli merciler tarafından öğrenilmesi: Memurun bu ihlali gerçekleştirdiğine dair kesin deliller mevcutsa disiplin soruşturmasına başlanılır. Aksi takdirde yapılan soruşturma hukuka aykırı olur.
2-) Soruşturmacı tayin edilmesi: Soruşturmanın doğru bir şekilde yürütülebilmesi için disiplin amiri tarafından bir soruşturmacı tayin edilir. Böylelikle süreç adil ve tarafsız bir şekilde işlemiş olur. Örneğin disiplin amirinin soruşturmacı olması hukuka aykırıdır. Buna ilişkin Danıştay bir kararında, disiplin amirinin hem soruşturmacı hem de ceza veren kişi olmasına yönelik şu şekilde görüş bildirmiştir: “Disiplin cezasına dair işlemlerin sağlıklı ve objektif olması, cezayı veren disiplin amiri veya kurullarının olayı tarafsız olarak değerlendirebilmeleri ile mümkün olup, disiplin amirinin hem soruşturma yapması hem de soruşturma sonucunda amir olarak disiplin cezası vermesinin objektiflik ve tarafsızlık ilkeleri ile bağdaşmayacağı açıktır.” (Danıştay, 2010-a)
3-) Memurun savunmasının alınması: Memura savunma yapması için verilen süre 7 gündür. Bu süre içinde memur savunma verme hakkını kullanmazsa bu hakkından vazgeçtiği kabul edilir ve soruşturmaya devam edilir. Memurun savunmasının gerekli usullere uymaması ya da eksik alınması halinde disiplin soruşturma sürecine aykırılık söz konusu olur. Bu durumda memur hakkında verilen disiplin cezası hukuka aykırı bir ceza olur ve iptal edilme imkanı bulunur. Danıştay İdari Dava Dairesi’nin konu hakkında verdiği emsal bir kararda da görüleceği üzere; “… Usulüne uygun tebligat yapılmadan ve savunması alınmadan verilen disiplin cezasının iptalinin mevzuata uygun olduğu…” yönündedir. (İDDK, 2011-b)
4-) Soruşturma işlemlerinin yürütülmesi: Bu aşamada gerekli evraklar toplanır varsa olaya ilişkin tanıklar dinlenir. Gerekli kurumlardan belge istemi ve bunların incelemesi yapılır.
5-) Ceza tayini için karar verilmesi: Süreç tamamlandıktan sonra dosya disiplin amirine verilir. Uyarma, kınama, aylıktan kesme, kademe ilerlemesinin durdurulması yaptırımlarından birine ceza tayini yapılır. Yani bu disiplin cezalarından farklı bir ceza verilemez.
Memur disiplin soruşturması belli usule tabi olarak yürütülür. Bu usule aykırı bir şekilde memura disiplin cezası verilirse bu ceza hukuka aykırı olur. Burada ceza verilmesi doğru olsa bile soruşturma usulüne aykırı hareket edilmesi cezanın hukuka uygun olmasını engeller.
MEMUR DİSİPLİN CEZALARI 2024
2024 yılında devlet memurlarının işlerini daha etkili ve verimli hale getirmeleri amaçlanarak bu konuda yenilikler getirilmiştir.
2024 yılında memur disiplin cezaları; uyarma, kınama, aylıktan kesme, kademe ilerlemesinin durdurulması ve devlet memurluğundan çıkarma şeklinde sıralanabilir. Memura bu cezalar dışında ceza verilmez.
UYARMA DİSİPLİN CEZASI
Uyarma disiplin cezası memura görevindeki davranışlarında dikkatli olmasının yazı ile bildirilmesidir. Disiplin cezaları içinde en hafif yaptırım türüdür. Örneğin özürsüz ve izinsiz olarak kuruma geç gelen memura uyarma cezası verilebilir. Böylece görev işleyişlerinde aksaklık en az indirilmiş olur.
Uyarma disiplin cezasının süreci inceleme, tebligat, savunma hakkı ve karar aşamalarından oluşur. Fiil işlenmesinden 1 ay içerisinde soruşturmanın başlatılması gerekmektedir. Soruşturma süreci ilgili amirin ön incelemesiyle başlar. Memura savunma hakkının tanındığına yönelik tebligat yapılır ve memur savunmasını yapar. Disiplin kurulu bu savunmayı göz önüne alarak gerekli karar verilir.
KINAMA DİSİPLİN CEZASI
Memur iş disiplinini bozan davranışlarında kusurluysa kınama cezası uygulanır. Uyarma cezasından sonra en hafif memur disiplin cezasıdır.
Kınama disiplin cezası, memurun görevinde kusurlu davranışlarının olduğunun yazılı bir şekilde bildirilmesi anlamına gelir. Bu bildirimde memurun yapmış olduğu fiil açıkça yazmalıdır. Yani kınama cezasına konu fiilin belirtilmesi gerekir. Kınama cezası; amirine saygısızca davranmak, kılık kıyafet kurallarına uymamak, sorumlu olduğu devlet malını hor kullanma gibi durumlarda verilebilir.
Kınama cezası, memurun özlük dosyasına işlenir ve özlük dosyasından 5 yıl geçmedikçe silinmez.
AYLIKTAN KESME CEZASI
Aylıktan kesma cezası memurun brüt aylığından 1/30-1/8 arasında kesinti yapılmasıdır. Diğer yaptırım türlerine göre ağır bir yaptırım türüdür. Bu ceza ile memur maddi kayıp ile karşı karşıya kalır. Ayrıca bu ceza memurun disiplin dosyasında yer alacağından memurun kariyerinde olumsuz etki yaratacaktır.
Aylıktan kesme disiplin cezasına; amire ağır saygısızlık yapmak, devlet malını menfaati için kullanmak, mazeretsiz olarak 1-2 gün göreve gelmemek, kamu malına zarar vermek, kasıtlı olarak emirleri yerine getirmemek gibi fiiller örnek olarak verilebilir.
KADEME İLERLEMESİNİN DURDURULMASI CEZASI
Bu disiplin cezası, 657 sayılı Kanunun 125. maddesinde düzenlenmiştir. Memurun görev ihlali sonucu kademe ilerlemesinin 1-3 yıl arasında durdurulmasıdır. Memur yaptığı ihlal sonucu bulunduğu kademeden ileri geçemez. Süresi itibariyle ciddi bir cezadır. Memur, bu ceza uygulandıktan sonra ne kadar başarılı olursa olsun aynı kademede kalır.
En yaygın kademe ilerlemesinin durdurulması cezası, memurun ticaret yapmasıdır. Aynı zamanda memurun siyasi parti faaliyetlerinde bulunması, göreve sarhoş gelmesi, görevdeyken alkol kullanması, mazeretsiz olarak 3-9 gün göreve gelinmemesi gibi fiiller de bu cezaya örnek olarak verilebilir.
DEVLET MEMURLUĞUNDAN ÇIKARMA CEZASI
Devlet memurluğundan çıkarma cezası ile memurun kurumla olan ilişiği süresiz olarak kesilir. Böylelikle devlet memuru statüsünü kaybeder. Memurların yararlandığı haklardan yararlanamaz. Niteliği itibariyle en ağır memur disiplin cezasıdır.
Örneğin yolsuzluk yapan memura devlet memurluğundan çıkarma cezası uygulanabilir. Terör örgütleriyle işbirliği halinde olmak, bu örgütlere yardım etmek, kamu kaynaklarının bu örgütler tarafından kullanılmasına yardım etmek, örgüt üyesi olmak gibi fiiller devlet memurluğundan çıkarma cezasını gerektirir.
SONUÇ
Memur disiplin cezası verilmeden önce uyulması gereken bir soruşturma usulü vardır. Memur disiplin cezalarının usulsüz bir soruşturma sonucunda verilmesi cezanın yargı yoluyla iptal edilmesine sebep olabilir. Bu iptal işlemleri idare mahkemelerinde dava açmak suretiyle olur.